Zoeken

Ameland legt de lat voor energietransitie hoog

“Ameland komt alle RES-afspraken keurig na, maar heeft de lat voor de energietransitie zelf een stuk hoger gelegd”, zegt Luc van Tiggelen. Het eiland wil al in 2035 aardgasvrij zijn.

In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen medio maart, zet EnergiePodium de komende weken telkens een kleine, grote of anderszins bijzondere gemeente in de schijnwerpers. Wat is er tot dusver op lokaal niveau bereikt op het gebied van energiebesparing en CO2-reductie? En wat zijn de grootste kansen en uitdagingen, richting een klimaatneutrale toekomst? Deel 5: Ameland.

‘Opgeweld uit wier en zand, gans omspoeld door zilte baren en rijk aan duin en strand.’ Vrij naar het eind 19de eeuw door F.D. le Fèbre geschreven volkslied, is een betere omschrijving van Ameland nauwelijks denkbaar. ‘Sedert eeuwen hield het stand, zelfs bij 't woeden van de golven’, luiden de eerste regels van het tweede couplet, die laten zien dat ook de onderwijzer aan de toenmalige zeevaartschool zich bewust was van zowel de schoonheid als het gevaar van het water dat het Waddeneiland omringt. Ongeveer 130 jaar later zijn ook de huidige bewoners van Ameland daar terdege van doordrongen. ‘Heftiger weer en het stijgen van de zeespiegel zijn continu in het nieuws, met letterlijk iedere week een nieuwe klimaatramp’, valt te lezen in ‘Ameland aardgasvrij’, zoals de titel luidt van de Transitievisie Warmte die op 8 oktober 2021 werd vastgesteld door de gemeenteraad. ‘Voor een eiland zijn dit alarmerende signalen. Ameland wil dan ook voorop lopen bij het inzetten van de energietransitie.’

“Van meet af aan ben ik uitgegaan van de enorme kansen die het verduurzamen van Ameland biedt, ook economisch”

Bij die pogingen om op duurzaamheidsgebied koploper te zijn, speelt Luc van Tiggelen al jaren een sleutelrol. Afkomstig uit Zeeuws-Vlaanderen, trad hij in 1991 als afgestudeerd planoloog in dienst van de gemeente Ameland. Hij verhuisde naar het eiland, voelde zich er al snel thuis en begon aan een lange carrière binnen de afdeling Ruimtelijke Ordening. “Daaraan kwam ruim zeven jaar geleden een einde, toen ik in het kader van een ambtelijke reorganisatie geacht werd afdelingshoofd te worden”, blikt hij terug. “Ik zag dat totaal niet zitten en heb bedankt voor de eer. In een nieuwe, speciaal voor mij gecreëerde functie mocht ik me vanaf dat moment storten op de verduurzaming van Ameland. Met de energietransitie voorop, kwam er gigantisch veel op het eiland en de gemeente af. Van meet af aan ben ik vooral uitgegaan van de enorme kansen die het verduurzamen van Ameland biedt, ook op economisch gebied.”

In zijn nieuwe functie hoefde Van Tiggelen niet op nul te beginnen: met de vier andere bewoonde Waddeneilanden, had Ameland in 2007 al de ambitie uitgesproken om in 2020 zelfvoorzienend te zijn op het gebied van energie en water. “Dat doel is bij lange na niet gehaald,” stelt Van Tiggelen monter vast. “Dat de praktijk toch wat weerbarstiger bleek, neemt niet weg dat het eiland al flink is verduurzaamd. Dat is deels te danken aan het convenant Duurzaam Ameland, dat eveneens in 2007 werd gesloten, in eerste instantie door de gemeente, NAM, Gasterra en Eneco. Met onder andere TNO, Liander, Signify en de Amelander Energie Coöperatie (AEC) als meer recente partners, fungeert het eiland sindsdien als een proeftuin voor nieuwe ontwikkelingen en innovaties op energiegebied.”

“Ameland fungeert sinds 2007 als proeftuin voor nieuwe ontwikkelingen en innovaties op energiegebied”

Het resulteerde de afgelopen jaren in tal van pilots en experimenten, waarvan sommige de eindstreep niet haalden en andere zich juist als heel veelbelovend ontpopten. De onderwatervlieger of ‘Tidalkite’ is in dat verband een van de recente innovaties die niet onvermeld mag blijven. Onder het motto ‘adel verplicht’ beschikt Ameland bovendien inmiddels over bussen die op groene stroom rijden, slimme en energiezuinige openbare verlichting, een netwerk van brandstofcellen die superefficiënt elektriciteit uit aardgas of groen gas maken en al 140 woningen (op een woningvoorraad van 1.700) die zijn voorzien van een hybride warmtepomp. In 2015 had Ameland bovendien de primeur van het eerste grootschalige zonnepark van Nederland. Van Tiggelen: “De 23.000 zonnepanelen op het vliegveld bij het dorp Ballum zijn eigendom van de AEC, Eneco en de gemeente. De coöperatie heeft inmiddels ruim 300 leden en bijna 1.200 afnemers, die samen goed zijn voor ongeveer 20% van het totale elektriciteitsverbruik op Ameland. Dat percentage zal de komende jaren alleen maar toenemen. Steeds meer daken van schuren en utiliteitsgebouwen worden van zonnepanelen voorzien en er zijn plannen voor een tweede zonnepark.”

“Voor corona de boel op slot gooide, kwamen er jaarlijks 700 tot 1.000 mensen speciaal voor het zonnepark naar Ameland”

Met het zonnepark als belangrijkste troef, is de betrokkenheid van de AEC volgens Van Tiggelen illustratief voor de manier waarop de energietransitie op Ameland wordt aangepakt. “Het is echt iets van, voor en door de eilanders. En zo hoort het ook. Bewoners van een eiland zijn per definitie eigenzinnig. Als je ze als gemeente gaat vertellen wat ze moeten doen, zetten ze de hakken meteen in het zand. Juist omdat het een lokaal initiatief is, geworteld in de gemeenschap, zijn Amelanders bereid om te participeren en mee te denken. Wat ook helpt is dat ze zien dat het goed is voor de economie. Voor corona de boel op slot gooide, kwamen er jaarlijks 700 tot 1.000 mensen speciaal voor het zonnepark naar Ameland.”

De tekst loopt hieronder door.

Net als de 344 andere gemeenten in Nederland, maakt ook Ameland deel uit van een energieregio, die in dit geval de hele provincie Friesland bestrijkt en met een Regionale Energie Strategie (RES) bijdraagt aan de landelijke ambitie om in 2030 35 TWH aan duurzame energie op te wekken en in 2050 onafhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen. “Ameland komt alle RES-afspraken keurig na, maar heeft de lat zelf een stuk hoger gelegd”, glimlacht Van Tiggelen. “Het eiland wil al in 2035 aardgasvrij zijn. Inderdaad, zo’n ambitie hebben we al eens eerder uitgesproken, voor 2020, en dat hebben we toen niet gehaald. Maar we hebben er wel heel veel van geleerd, grote stappen op duurzaamheidsgebied gezet en een voorsprong kunnen nemen op de rest van het land. Voor de gemeenteraad was dat ook reden om te zeggen: We gaan er weer voor en dankzij onze kennis en ervaring gaan we het ditmaal wél halen.”

“Met woonlastenneutraliteit als uitgangspunt, is de financiering altijd maatwerk”

Dat die Amelandse ambitie voor 2035 nog een hele klus is, komt onder meer door het unieke karakter van de woningvoorraad op het eiland. Naast 1.700 permanent bewoonde woningen zijn er ook ongeveer 2.300 recreatiewoningen. En het gros van al die woningen is vrijstaand. Van Tiggelen: “Anders dan bij een uniforme nieuwbouwwijk in een dorp of stad, kun je hier niet zeggen: we gaan het zo doen. Een generieke aanpak werkt niet, daar zijn de woningen te verschillend voor. In bijna iedere straat is sprake van grote verschillen in bouwjaar, woningtype, afwerking en isolatiegraad. Hetzelfde geldt voor de bewoners zelf: Zij kunnen totaal verschillen in draagkracht, kennis, gezinssamenstelling en investerings- en veranderbereidheid. Niet alleen op Ameland, ook in veel andere veelkleurige woonkernen in Nederland is dan ook behoefte aan een flexibele warmtetransitie, gebaseerd op maatwerk en een aanpak van onderaf.”

Deze ‘samenlevingsroute’, zoals het Klimaatverbond Nederland het noemt, ligt volgens Van Tiggelen ten grondslag aan de aanvraag die Ameland heeft gedaan in het kader van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). “Vergeleken met de andere 46 aanvragen voor de PAW-bijdrage, is ons plan voor een Energy Service Company of ESCo voor het dorp Buren nogal afwijkend en onderscheidend. Nutsbedrijf Ameland-Buren, zoals de werknaam van de eerste ESCo op het eiland luidt, is een dienstenorganisatie die bewoners desgevraagd geheel ontzorgt bij de verduurzaming van hun woning of bedrijfspand. Per gebouw wordt daarbij in overleg met de eigenaar de meest passende warmteoplossing gekozen. Daarnaast wordt maximaal ingezet op de opwek van zonne-energie en de reductie van de elektriciteitsvraag door onder andere de vervanging van onzuinige apparaten en de optimalisatie van installaties. Met woonlastenneutraliteit als uitgangspunt, is de financiering altijd maatwerk, met ruimte voor wie zelf wil financieren of een andere financieringstermijn wil.”

“Alles wat je met elkaar gemeen hebt en deelt kan het vertrekpunt zijn voor een gezamenlijke trektocht naar weer een aardgasloos stukje Nederland”

Van Tiggelen hoopt uiteraard dat de PAW-aanvraag wordt gehonoreerd, maar voegt er aan toe dat er geen man overboord is als Ameland geen officiële proeftuinstatus krijgt – inclusief de bijbehorende financiering. “We zijn ervan overtuigd dat dit de meest geschikte aanpak is, niet alleen voor Ameland maar, nogmaals, voor heel veel dorpen en wijken in Nederland die worden gekenmerkt door een gevarieerde woningvoorraad. Dankzij het energiedienstenmodel, zoals we het zelf noemen, krijgt de warmtetransitie het karakter van een gezamenlijke trektocht en niet van een door ánderen uitgestippelde reis.”

Die reis, trekt hij die vergelijking door, begint áltijd met de verlaging van de warmtevraag, door de woning of het bedrijfspand zo goed mogelijk te isoleren. “Daarom hebben we van alle permanent bewoonde woningen op het eiland warmtescans gemaakt, die duidelijk maakt waar de meeste isolatiewinst valt te behalen. Wat daarna volgt is maatwerk. Ondersteund door de ESCo voor hun dorp, krijgt iedere bewoner of ondernemer onder het motto ‘laat je niet gek maken’ de tijd om de aardgasloze warmtebron en techniek te kiezen die het best bij zijn of haar pand, financiële mogelijkheden en persoonlijke eisen en voorkeuren past.”

Van Tiggelen is ervan overtuigd dat de energietransitie zoals Ameland die de komende jaren verder vorm wil geven, ook kans van slagen heeft in een achterstandswijk met lagere inkomens en minder sociale cohesie. “Wat hier het eilandgevoel is, kan in een deel van de Bijlmer of Rotterdam-Zuid een jaarlijkse buurtbarbecue zijn. Hoe klein ook, alles wat je met elkaar gemeen hebt en deelt kan het vertrekpunt zijn voor een gezamenlijke trektocht naar weer een aardgasloos stukje Nederland.”


Tekst: Cees de Geus

Foto: Kees van de Veen