Kirsten Notten: Keren van klimaatverandering is te belangrijk om zonder burgers te doen
Tot nu toe ontbrak de inbreng van burgers aan de klimaattafels. Voor de zomer hebben NPBO/Klimaatavontuur in opdracht van de SER en het ministerie van EZK burgergesprekken gehouden voor het Klimaatakkoord. Het burgerrapport met de resultaten is nu verschenen. Met als dringende oproep: luister naar burgers, ook als het gesprek gaat knetteren. En: wees betrouwbaar, rechtvaardig en nieuwsgierig.
De verschillende elementen van de klimaattransitie komen samen in het dagelijks leven van mensen. Bewoners gebruiken energie om hun huis te verwarmen, te koelen, te verlichten en te koken. Energie is een eerste levensbehoefte. Bovendien maakt energie andere levensbehoeften mogelijk, zoals voedsel, kleding, spullen, huizen, vervoer, gebouwen, infrastructuur, water, internet en het landschap. Minder en andere energie heeft dus nogal wat consequenties voor mensen. De inbreng van burgers voor het Klimaatakkoord is daarom cruciaal.
In mei en juni heeft het NPBO samen met het Klimaatavontuur op vijf plekken verspreid over het land burgergesprekken over het klimaatakkoord gehouden. Deze gesprekken waren onderdeel van de opdracht van EZK en de SER Borgingscommissie aan het NPBO, HIER klimaatbureau en Buurkracht om burgerparticipatie voor het Klimaatakkoord vorm te geven.
Het proces voor burgergesprekken is onder hoge tijdsdruk tot stand gekomen. We hebben vijf weken de tijd gehad voor de voorbereiding, mensen uitnodigen, het houden van de bijeenkomsten, het verwerken van de resultaten en het schrijven van het eerste rapport. We hebben er daarom voor moeten kiezen om ons te beperken tot het spreken met betrokken burgers: voor- en tegenstanders van klimaatbeleid. Om stillere groepen te bereiken is meer tijd en zijn andere methodes nodig. De eerste wens van burgers is dan ook om voor een vervolg meer ruimte te nemen en wel de volle breedte van de Nederlandse samenleving te spreken.
“Het gesprek zal knetteren. En dat is precies de bedoeling. Want wat er ook gebeurt: we doen het dan wel samen”
De betrokken burgers zien graag dat burgerparticipatie een prominente plek krijgt in het klimaatakkoord. Het voorstel voor hoofdlijnen biedt daarvoor een begin. De ambitie dat burgers de helft van de opwek van hernieuwbare energie in eigendom krijgen, past ook in de lijn van de uitkomsten van de burgergesprekken. Dit helpt om de lasten en lusten van de energietransitie eerlijker te kunnen verdelen. Burgers krijgen zo meer eigenaarschap in hun eigen leef- en woonomgeving. En de ervaringen, kennis en kunde van bewoners kan ingezet worden voor een betere energietransitie.
Er zijn ook een aantal opvallende verschilpunten tussen het voorstel voor het klimaatakkoord en de uitkomsten van de burgergesprekken. Het centrale punt van die gesprekken was het wantrouwen richting de overheid. Terwijl in het voorstel voor hoofdlijnen staat dat wantrouwen voorkomen dient te worden. Burgers willen niet alleen bij de uitvoering van het klimaatakkoord betrokken worden, maar ook bij de kaderstelling die momenteel plaatsvindt. Hoe zou het bijvoorbeeld zijn om de hete hangijzers van de klimaattafels uit te laten zoeken door een burgerpanel? De milieubeweging en industrie komen er bijvoorbeeld niet uit hoe het met CO2 opslag en hergebruik moet. De overheid kan met loting een mooi divers panel samenstellen, het panel ondersteunen in joint factfinding met onafhankelijke experts en de uitkomsten van dit panel aanvaarden.
De wens van de betrokken burgers is dat de overheid zich niet laat leiden door politiek-economische belangen maar betrouwbare informatie geeft. Zo zou een overzicht van alle CO2-doelen en -maatregelen die de afgelopen jaren zijn afgesproken zeer verhelderend zijn. Burgers zouden ook meer vertrouwen in de overheid krijgen als het nieuwe energiebeleid op een rechtvaardige manier impact heeft op inkomens. De verdeling van lusten en lasten tussen bedrijfsleven en burgers is nu scheef. Waarom is er bijvoorbeeld nog steeds geen werkend systeem om CO2 uitstoot door grote bedrijven te belasten? Waarom betaalt het bedrijfsleven lagere energietarieven dan burgers terwijl het meer energie verbruikt?
De belangrijkste les van de burgergesprekken is dat mensen de democratie willen versterken, mee willen praten en mee willen doen
De betrokken burgers kijken raar aan tegen het idee dat de industrie nu ook nog extra subsidie krijgt voor hun investeringen. Keer op keer vroegen de burgers in onze gesprekken naar een overheid die consistent is in haar beleid. Burgers begrijpen bijvoorbeeld niet waarom de overheid de voedselsector ontziet, vliegveld Lelystad wil uitbreiden, fracking toestaat en de maximum snelheid verhoogt naar 130 km/uur. Terwijl deze beslissingen extra uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen met zich meebrengen.
De betrokken burgers vrezen voor overschatting van de maakbaarheid. Ze denken niet dat we het gaan redden met puur kwantitatieve doelstellingen op lange termijn. Ze willen een kwalitatief doel, een groter verhaal voor beter leven, een aansprekende ambitie. En dan die overzienbare stappen waar mensen mee aan de slag kunnen slim inpassen in de plannen voor de lange termijn. Ze hebben geen vertrouwen in een blauwdruk, grootschalig uitrollen en top down werken. Er is nog geen beste technologische oplossing. Een grootschalige, kwantitatieve aanpak kan geen recht doen aan de grote verschillen tussen mensen in hoe ze leven, hun huizen verbouwd hebben en gebruiken, en hoe ze met kosten omgaan. Het wekt weerstand op en maakt geen gebruik van lokale kennis en betrokkenheid.
De burgergesprekken maakten zichtbaar dat die kennis en betrokkenheid er ruimschoots is. De aanwezige burgers hebben besproken hoe om te gaan met de onzekerheid van deze transitie, als ze geen grootschalige en kwantitatieve aanpak willen. Mensen willen in het hier en nu beginnen, keuzes maken en samen leren. Ze willen er plezier in hebben en er een avontuur van maken. Ze bepleiten een houding van nieuwsgierigheid.
De betrokken burgers vertelden ook over processen die de gemeenschap deden splijten. Boeren en burgers stonden bijvoorbeeld tegen over elkaar bij wind op land. Ook de mensen bij onze gesprekken waren het over zaken niet eens. Maar het gesprek daarover is van wezensbelang. Het keren van klimaatverandering is te belangrijk om zonder burgers te doen. En dat gesprek zal knetteren. In onze gesprekken hebben we geleerd om daar niet bang voor te zijn. Het zal raken, botsen, ontwapenen, frustreren en verrassen. En dat is precies de bedoeling. Want wat er ook gebeurt: we doen het dan wel samen.
De samenleving staat voor een urgente en complexe opgave die iedereen raakt. En dat in een tijdsgewricht waarin de democratie onder druk staat en steeds meer mensen de overheid wantrouwen. De belangrijkste les die deze burgergesprekken hebben gegeven, is dat mensen de democratie willen versterken, mee willen praten en mee willen doen. Er zijn genoeg ideeën, kennis en ervaringen om dat waar te kunnen maken. Laten we die uitdaging oppakken.
Kirsten Notten is strateeg bij NPBO/Klimaatavontuur. Het NPBO heeft als doel het bevorderen van burgerparticipatie bij plannen en projecten die gevolgen hebben voor de kwaliteit van de woon- en werkomgeving van burgers. http://www.npbo.nl Het Klimaatavontuur wil bewoners centraal zetten binnen de klimaattransitie. http://www.klimaatavontuur.nl
Het volledige rapport met de bijlagen van alle opmerkingen van de betrokken burgers is op de website van het NPBO te vinden: https://www.npbo.nl/eindrapport-raadplegen-burgernetwerken-klimaatakkoord/