De tentoonstelling over Caesar in H’ART Museum (voorheen Hermitage) is de moeite waard. De beelden, teksten en afbeeldingen laten zien hoe groot het Romeinse Rijk was onder Caesar, enkele decennia voor Christus. Alle landen rond de Middellandse Zee waren Romeins. Dat is ook de reden dat de Romeinen spraken over Mare Nostrum (onze zee). Vorig jaar verscheen het boeiende boek De Middellandse Zee. Een persoonlijke geschiedenis, van hoogleraar klassieke oudheid Fik Meijer. Hij beschrijft hoe deze zee zich ontwikkeld heeft met de 7.500 jaar oude havenplaats Byblos in Fenicië (nu Libanon), Carthago (verwoest door de Romeinen), Syracuse op Sicilië en strategische eilanden als Malta, Cyprus en Kreta. Inmiddels bestaat het Romeinse Rijk niet meer en is ook de betekenis van de Middellandse Zee minder belangrijk; behalve voor toerisme.
“De winnaar van de afgelopen jaren is de Noordzee. Hier vindt ook de echte energierevolutie plaats”
De winnaar van de afgelopen jaren is die andere zee: de Noordzee. Hier vindt ook de echte energierevolutie plaats. Vele decennia waren het de olieplatforms die het energiezwaartepunt vormden op de Noordzee, gelegen tussen Nederland, Duitsland, Groot Brittannië, België, Denemarken en Noorwegen, maar de laatste jaren komen alle nieuwe vormen energie op; in dit gebied. Het blad The Economist noemde de Noordzee vorig jaar ‘Europe’s New Powerhouse’. En terecht. Van oudsher was de olie- en gassector dominant vanuit strategische steden en havens als Rotterdam, Antwerpen, Hamburg, Bergen en Aberdeen. Overigens lijken de terminals van het 400 jaar oude Vopak verdacht veel op de 2.200 jaar oude aardewerken bakken voor olijfolie in de oude haven van Ostia nabij Rome. De olieplatforms zijn er nog, maar de afgelopen tien jaar is op de Noordzee eindeloos gebouwd aan windparken, transmissiekabels en andere projecten. Deense bedrijven waren de eersten die aan de slag gingen met bouwen en elektriciteitsproductie middels windparken. Inmiddels zijn alle energiebedrijven, maar daaromheen vele andere spelers actief. Baggeraars als Van Oord en Boskalis en investeerders en Shell zelf doet ook mee. Er is leven na de olie.
“De Noordzee is steeds meer een ‘landbouwakker’ voor visteelt, maar ook voor plantaardig voedsel”
Inmiddels zijn de windprojecten rendabel. Verder varen er steeds meer LNG-tankers naar de grote havensteden, waar LNG-terminals verrijzen. Zeker sinds Gazprom uit de gratie is en nieuwe gasoplossingen nodig zijn, gaat dit in sneltreinvaart, waarbij Noord-Duitsland (Uniper-terminal in Wilhelmshaven) koploper is en ook Rotterdam en Groningen mee willen doen; en gaan doen. Met de windparken komen eveneens de waterstofplannen op. Off grid-productie van waterstof gekoppeld aan de windparken is dan een logische volgende stap, zegt ook TNO. Dat betekent dat het niet nodig is om overal zware kabels aan te leggen van de windparken naar de kust, hetgeen toch al problemen kan veroorzaken, omdat we dan bij veel wind wel erg veel ‘verkeer’ van zee naar land krijgen. Deze kabels zijn al enorme uitdagingen voor TenneT, dat eerder met BritNed de Nederlandse en Britse energiemarkten, inderdaad via de Noordzee, koppelde. De NordNed-kabel tussen Noorwegen en Nederland doet hetzelfde op dit ‘powerhouse’. Voor de kust van Rotterdam gaat Porthos nu echt van start: een CCS-project waar de CO2 van Rotterdamse bedrijven wordt getransporteerd naar en opgeslagen in oude gasvelden in de zeebodem. Ondertussen is de Noordzee ook speelterrein van reguliere scheepvaart, de marine, vissers, zeilers en andere pleziervaart. De Noordzee is steeds meer ook een ‘landbouwakker’ voor visteelt, maar ook voor plantaardig (zeewier) voedsel. Dit alles, energie en voedsel op de Noordzee, past ook in de denklijn van Tim van Hattum, werkzaam in Wageningen University, die juist ook de Noordzee als natuurlijke bron van energie en voedsel ziet. Vanuit de overheid is er het plan Noordzee Energie Outlook met dit gebied als oplossingsmachine. En zoals altijd: industrie en andere bedrijvigheid volgen de energielocaties. Inmiddels is de Noordzee een archipel van talloze energie-eilanden en een wirwar van kabels, leidingen en scheepvaartroutes. Tot slot nog een idee. Er wordt al geëxperimenteerd met floating nuclear power stations. En waarom eigenlijk niet? Koelwater, geen omwonenden en ruimte. Kortom: powerhouse Noordzee heeft genoeg kansen. De Romeinse keizer Hadrianus had gelijk toen hij noordwaarts trok en tot in Schotland kwam; en daar zijn muur bouwde.
“Waar de Noordzee de ideale plek is voor windenergie, is de Middellandse Zee ideaal voor zonne-energie”
Overigens zien we op enkele punten de Middellandse Zee terrein terugpakken. Waar de Noordzee de ideale plek is voor windenergie, is de Middellandse Zee ideaal voor zonne-energie. Echter niet op het water zelf, maar in de omringende landen. En toch heeft het enkele jaren geleden actuele zonneproject Desertec het niet gered. Dit plan omvatte eindeloos veel zonneparken in de Sahara, waarna de elektriciteit naar Europa getransporteerd zou worden. Om allerlei redenen heeft dit het niet gehaald.
Tot slot, de zee die het afgelopen jaar echt aan positie gewonnen heeft, niet zozeer wat betreft energie als wel geopolitiek, is de Oostzee. Met de toetreding van Finland en Zweden tot de NAVO is de Oostzee de facto een binnenzee van de NAVO geworden. De Romeinen zouden zeggen Mare Nostrum. En dan zijn we weer terug bij de voortgaande oorlog, bij Rusland en de eerder genoemde Hermitage, die in het aan de Oostzee gelegen Sint Petersburg; waar museum Hermitage nog zo mag heten. Energie en musea: alles is politiek.