Namens de lokale partij Levendig Gezond Velsen (LGV) is Floor Bal al sinds 2014 wethouder van onder andere Wonen, Water én Energietransitie in Velsen, een gemeente met bijna 70.000 inwoners. De meesten van hen wonen in IJmuiden, dat aan de monding van het Noordzeekanaal ligt en vaak in één adem wordt genoemd met staalproducent Tata Steel. “De grootste werkgever én de grootste energieverbruiker binnen de gemeente”, weet Bal. “Toen ik vier jaar geleden werd geïnterviewd voor een groot landelijk dagblad, ging het vooral over Tata Steel dat van Velsen een van de meest energieverslindende gemeenten van Nederland maakte. Ik zei toen al tegen de verslaggever dat de duurzame potentie van de staalfabriek enorm is. Op de plek waar de elektriciteit aan land komt, die door windmolenparken op zee wordt opgewekt, verrijst straks een waterstoffabriek die van Tata Steel de meest duurzame en CO2-neutrale staalproducent ter wereld maakt.”
Het lijkt er op dat die voorspelling van Bal sneller dan verwacht werkelijkheid wordt. Onder invloed van de toenemende kritiek op de milieuvervuiling die Tata Steel veroorzaakt, maakte het staalbedrijf vorig jaar bekend dat het gefaseerd én versneld wil overstappen van steenkool op waterstof, een brandstof die geen uitstoot van CO2 en fijnstof veroorzaakt. In zijn nieuwjaarstoespraak op 1 januari 2022 had de burgemeester van Velsen, Frank Dales, het prompt over ‘ons Tata Steel’. “Ik voorzie dat we dé waterstofhub van ons land worden. Voor die schone staalfabriek. Met windenergie op zee, om die waterstof op een groene manier te maken. Het kan. En we gaan ervoor.”
“Als we duizenden mensen uitnodigden voor een energiebijeenkomst, mochten we blij zijn als er 10, 20 kwamen opdagen”
Bal wijst in dat verband ook op de warmte die bij de staalproductie vrijkomt en die kan worden gebruikt voor de warmtenetten, die in de plaats moeten komen van de aardgasinfrastructuur. Op een aanstekelijke manier deelt de wethouder het enthousiasme van de burgemeester, als het gaat om de energietransitie in het algemeen en de verduurzaming van Tate Steel in het bijzonder. Dat enthousiasme is zeker ook terug te vinden in ‘Visie op Velsen 2050 – Duurzaam verbonden’, de toekomstvisie die afgelopen zomer door de gemeenteraad werd vastgesteld. “De nabijheid van de waterstofhub en de duurzame windparken op de Noordzee maakten het relatief eenvoudig om alle woningen nog voor 2050 van het gas af te krijgen”, valt in het optimistische document te lezen. “Door het hoge percentage woningen in corporatiebezit konden woningen in grote aantallen onder handen worden genomen om duurzamer te maken. Zo zijn alle naoorlogse woningen geïsoleerd en van zonnepanelen voorzien. ( ) En met de Hofgeest en Kustplaats IJmuiden aan Zee als lichtende voorbeelden, zijn er diverse circulaire woonwijken gecreëerd.”
Zover is het nog lang niet, erkent Bal op een grijze januaridag in 2022 waarop het belangrijkste nieuws is dat volgens het RIVM in de omgeving van Tata Steel meer uitstoot wordt gemeten dan het bedrijf zelf rapporteert. “Wat voor de staalfabriek geldt, gaat ook op voor de inwoners en bedrijven in Velsen: Energietransitie en klimaatadaptatie zijn geen abstracte begrippen meer, maar thema’s waar ze actief mee aan de slag gaan. Ik kan me nog herinneren dat we samen met de Omgevingsdienst IJmond in 2015 een mini-energietop hebben georganiseerd. Dat de energietransitie toen voor de meeste mensen nog een ver-van-m’n-show bleek, heeft ons er niet van weerhouden om vanaf dat moment klimaat- en energiedoelen in het beleid te verankeren. Ondersteund door stimuleringsmaatregelen, hebben we daarnaast een communicatiestrategie ontwikkeld om inwoners en ondernemers over te halen om hun woningen en bedrijfspanden ook te verduurzamen.” Bal kan zich nog herinneren dat de respons aanvankelijk matig was. “Als we duizenden mensen uitnodigden voor een energiebijeenkomst, mochten we blij zijn als er tien, twintig kwamen opdagen. Dat is de laatste jaren echt veranderd. Als het om het bedrijfsleven gaat, mag de belangrijke rol van vereniging GreenBiz IJmond in dat verband niet onvermeld blijven.”
“De hoeveelheid windenergie die hier wordt opgewekt, is genoeg om alle woningen in Velsen van elektriciteit te voorzien”
Het is psychologie van de koude grond, maar het uitzicht op Tata Steel met zijn rokende schoorstenen zal vooral inwoners van IJmuiden aanvankelijk ook niet hebben geïnspireerd om een energiescan uit te laten voeren, zonnepanelen te nemen of een energiecoach uit te nodigen. Bal: “Dankzij steeds meer windturbines biedt de andere kant van het Noordzeekanaal een steeds duurzamer aanblik. En ze werpen vruchten af. De hoeveelheid windenergie die hier wordt opgewekt, is sinds 2021 genoeg om alle woningen in Velsen van elektriciteit te voorzien. Daarmee is de woningvoorraad in Velsen in principe energieneutraal.”
De tekst loopt hieronder door.
De overtuiging van Bal dat het besparen van energie en het reduceren van CO₂-uitstoot inmiddels iets vanzelfsprekend is geworden voor inwoners en ondernemers in Velsen, wordt bevestigd door het begin februari verschenen Jaaroverzicht Duurzaam Velsen 2021. Op daken van woningen en bedrijven liggen inmiddels 81.000 zonnepanelen, die samen 7,5% bedekken van de daken die in Velsen beschikbaar zijn voor zonne-energie. In het kader van de Regeling Reductie Energiegebruik Woningen (RREW) lieten eigenaren en huurders van ruim 4.700 woningen zich vorig jaar adviseren over duurzaamheidsmaatregelen. In Velsen werd de 100e elektrische laadpaal geplaatst en de gemeente kreeg er twee groene schoolpleinen bij. En onder het motto ‘goed voorbeeld doet goed volgen’, sloot de gemeente een nieuw energiecontract af dat de jaarlijkse CO₂-uitstoot met 423 ton vermindert. Bal: ‘Sinds begin dit jaar wordt de stroom die de gemeentelijke organisatie gebruikt opgewekt door Nederlandse zonnepanelen en windmolens. In combinatie met andere maatregelen, steeds meer elektrische voertuigen bijvoorbeeld, koersen we ten opzichte van 2019 af op een CO₂-reductie van 70% in 2023. Landelijk is 55% afgesproken, dus we lopen ver voor de troepen uit. We laten bovendien zien dat we onze voorbeeldrol serieus nemen én geven een belangrijk signaal af, ook in het kader van het op versnelde CO₂-reductie gerichte Lokaal Klimaat Akkoord Velsen dat de gemeente heeft afgesloten met onder andere inwoners, bedrijven en scholen.”
“Belangrijk is wel dat de investeringen op een logisch moment worden gedaan”
Bij de vormgeving van het lokale energieopwekkingsbeleid, is de van het Klimaatakkoord afgeleide Regionale Energie Strategie Noord-Holland-Zuid (RES) volgens Bal bepalend. “Inclusief een vertaling naar alle gemeenten in de regio, staat daarin hoe en waar we duurzame elektriciteit gaan opwekken, hoe we de warmtetransitie mogelijk gaan maken en hoe we de opslag en infrastructuur voor energie en warmte vorm gaan geven. Omdat we letterlijk en figuurlijk zo dicht bij het vuur zitten, biedt de RES de gemeente Velsen enorme kansen. Maar er zijn ook grote uitdagingen. Een groot deel van de energietransitie speelt zich onder de grond af, want er is een compleet nieuwe, robuuste infrastructuur nodig die alle duurzame energiestromen met elkaar verbindt. Dat gebeurt grotendeels op ons grondgebied en dus zitten we daar als gemeente bovenop, want het moet op een betaalbare, efficiënte, veilige en behapbare manier gebeuren.”
Voor iemand die als wethouder al acht jaar nauw betrokken is bij de energietransitie en er na de gemeenteraadsverkiezingen een nieuwe periode aan hoopt vast te knopen, is het niet vreemd dat Bal een paar stokpaardjes koestert. “Dat ik ervan overtuigd ben dat we alle woningen in Velsen ruim voor 2050 van het aardgas af kunnen halen, is deels te danken aan de mogelijkheden van Thermische Energie uit Oppervlaktewater (TEO), Thermische Energie uit Afvalwater (TEA), Thermische Energie uit Drinkwater (TED) en Thermische Energie uit Koelwater (TEK). Inclusief wijkuitvoeringsplannen hebben we voor de hele gemeente een Transitievisie Warmte opgesteld. Daaruit blijkt dat aqua- en riothermie in veel wijken haalbaar en betaalbaar is, zeker in combinatie met zonnepanelen die de benodigde warmtepomp van elektriciteit voorzien. Belangrijk is wel, dat is een ander stokpaardje van me, dat de investeringen op een logisch moment worden gedaan.”
“Voor ieder duurzaam initiatief dat CO₂-reductie oplevert, planten wij ergens in Velsen een extra boom”
De gemeente Velsen had in 2016 de landelijke primeur van de eerste school die via een TEA-systeem van warmte wordt voorzien. In 2021 kwamen er een tweede school en een sporthal bij. Bal: “Ook in buitengebieden, waar Velsen er nogal wat van heeft, loont het de moeite om de mogelijkheden van aquathermie te onderzoeken. Ongeveer honderd woonboten in Zijkanaal B, een zijkanaal van het Noordzeekanaal, worden nu nog verwarmd door propaan gestookte installaties. Op initiatief van de bewoners en ondersteund door de gemeente Velsen en energiecoöperatie Energiek Velsen, wordt nu verkennend onderzoek naar een collectief aquathermiesysteem. Als je me vraagt waar ik als wethouder nu echt energie van krijg, dan is het van dat soort initiatieven die, als je ze allemaal bij elkaar optelt, vorm en inhoud geven aan de energietransitie.”
Als Bal aan het eind van het gesprek hoort dat de EnergiePodium-redacteur in Velsen woont en vorig jaar zonnepanelen op zijn dak heeft laten leggen, veert hij enthousiast op. “Heb je dat al gemeld bij de gemeente? Nee? Meteen doen! Voor ieder duurzaam initiatief dat CO₂-reductie oplevert, hoe klein ook, planten wij namelijk ergens in Velsen een extra boom. Het idee achter die actie is dat verduurzaming en vergroening hand in hand gaan, met uiteindelijk ook een steeds klimaatadaptievere gemeente als resultaat.”
Tekst: Cees de Geus