Frank van den Heuvel: "Het eeuwenoude spel gaat ook vandaag weer door"
We schrijven 16 mei 1916. De Britse diplomaat/ avonturier Mark Sykes en de Franse diplomaat Georges Picot sluiten hun beroemde overeenkomst: het Sykes-Picot-verdrag. Ook dan blijkt weer dat energie en geopolitiek een mix vormen van Monopoly, Risk, Stratego en Kolonisten van Catan. Dat is nu zo en dat was honderd jaar geleden.
Vandaag de dag is dit Sykes-Picot verdrag weer actueel. Deze overeenkomst tussen de twee machtigste landen van dat moment was een verdeling van het imploderende Ottomaanse rijk in de bloederige jaren van de Eerste Wereldoorlog. Met gevolgen waar we nog vele decennia mee zouden en zullen (moeten) leven.
Invloedsferen
Hoe zat deze overeenkomst, die gesloten werd in de nadagen van het Ottomaanse rijk, nu in elkaar? Volgens dit verdrag kregen de Fransen het deel aan de kust en een stuk landinwaarts van Noord-Syrië en Libanon met als belangrijke steden Aleppo, Beiroet en Damascus. De Britten kregen een groot gebied bij de Perzische Golf, met als grootste stad Basra. Het binnenland, met name woestijn, werd verdeeld in ‘invloedssferen', waar steeds één van de beide landen het beheer en de exploitatie van grondstoffen (olie) zou hebben. Tevens verdeelden Frankrijk en Groot-Brittannië hiermee de invloed op en over de lokale stamhoofden.
““Strijd in het Midden-Oosten met extremisme, hunkering van de Koerden, interne gevechten tussen soennieten en sjiieten: steeds een gevolg van dit historische verdrag””
Rusland, Griekenland en Italië kregen aan de randen ook nog enkele gebieden. Palestina kwam onder internationaal toezicht en de Arabieren kregen wel wat gebieden, maar niet de erkenning die ze hoopten. Zo verdeelden de Europese grootmachten een belangrijk deel van wat nu Turkije en het Midden-Oosten is. Deze weken zijn het Erdogan, IS en Koerdische leiders die het eeuwfeest van deze overeenkomst willen verstoren. De strijd in het Midden-Oosten met extremisme, de hunkering van de Koerden (in 1916 genegeerd), de interne gevechten tussen soennieten en sjiieten: ze zijn steeds op zijn minst een gevolg van dit historische verdrag.
Erdogan
Ondertussen geldt ook nu nog wat toen ook gold: olie, zijderoute en het bewind over het Suezkanaal. En zo gaat het eeuwenoude spel ook vandaag weer door. Natuurlijk willen de Koerden Kirkuk met zijn oliebronnen. Natuurlijk willen de Golfstaten niet dat IS radicaliseert en terrein wint. En natuurlijk willen landen als Iran en Irak weer naar de enorme productie en export van olie van weleer. Rusland wil rust aan zijn zuidkant, omdat moslims in het zuiden van Rusland geraakt kunnen worden door IS en Erdogan in Turkije wil één ding: erkenning en herstel van zoveel mogelijk van het Ottomaanse rijk van ooit.
En dan de geopolitiek van de boven genoemde spelletjes. Moskou, Riyad en Teheran spelen Stratego met hun olievoorraden, die wezenlijk onderdeel zijn van hun buitenlandse politiek. Ze willen op vele plekken hun olievlag plaatsen en legers zijn instrumenteel hiervoor. Het Risk-spel, ooit vakkundig gespeeld door genoemde Britse en Franse diplomaten, ligt nu in handen van stammenleiders, Taliban, IS, Koerden en het groeiend Turkije. Assad in Syrië lijkt uitgespeeld en het Westen nog veel meer. De kunstmatige scheidslijnen van weleer worden uitgegumd met wapens en pijpleidingen.
““De enige stabiliteit in de wereld lijkt de onzekerheid te zijn over olie, energie en de daarbij behorende machtsstructuren””
Het Monopoly-spel is eigenlijk oligopolie geworden met de OPEC als kartel. De laatste twee jaar hebben de Saoedi's en nu ook weer Iran en Irak de oliekraan opengedraaid en wint kwantiteit het van prijs. Vijand/ vriend de Verenigde Staten lijkt nu met onrendabele olie en gas te zitten. De Kolonisten van Catan doen de grondstofdeals met energiebronnen en andere grondstoffen. Afrika, dat andere continent dat de Europeanen vroeger verdeelden, is play ground van veel Aziaten uit China en India.
Donald Trump
En zo blijkt de wereld weinig veranderd in honderd jaar: grondgebied, macht en olie. Ook in onze landen is energie in brede zin nog punt van strijd en belangen. De bakermat van presidentskandidaat Trump ligt in wat we noemen Appalachia. In dit gebied liggen de kolenmijnen van de VS. Het is in deze regio waar de blanke onderklasse van de VS het nieuwe energiebeleid van Washington het hardste voelt. Obama en zijn mensen pleiten voor windenergie en solar en sluiten van de mijnen, waardoor werkloosheid en armoede toeslaan.
Het Republikeinse establishment, vaak groot geworden in de olie, ziet de problemen van die onderklasse niet maar Donald Trump geeft die Amerikanen wel de aandacht. Ook in de schaliegasgebieden van Texas en Noord-Dakota is Trump de grote held. Zoals de Oostelijke Mijnstreek PVV-walhalla is en de laatste drie verkiezingen in Groningen in het teken stonden van gaswinning wel of niet. De enige stabiliteit in de wereld lijkt de onzekerheid te zijn over olie, energie en de daarbij behorende machtsstructuren. De uitdagingen voor de duurzame oplossingen worden groter, maar ook noodzakelijk.
Frank van den Heuvel, directeur Public Affairs TNO