Met een even omvangrijk als degelijk rapport heeft Mario Draghi, de voormalige ECB-president, het onderwerp ‘conurrentievermogen’ bovenaan de Brusselse agenda gekregen. Opdrachtgever Ursula von der Leyen nam het vorige maand vriendelijk lachend in ontvangst. Of ze na lezing nog steeds lacht, is de vraag. In nette bewoordingen veegt Draghi de vloer aan met grote delen van het Europese beleid. Goed onderbouwd legt hij veel vingers op evenzoveel zere plekken, vooral op het gebied van industrie, innovatie en energie.
“Zonder een zeer fundamentele koerswijziging lopen onze welvaart, het milieu en zelfs onze vrijheid gevaar, stelt Draghi onomwonden”
Elektriciteit kost hier nu twee tot drie keer zoveel als in de VS. Voor aardgas is dat vier tot vijf keer. Sinds 1990 is de importafhankelijkheid flink toegenomen. Ook voor veel andere essentiële grondstoffen moet de EU elders aankloppen. Maar er is meer: Een Europese kapitaalmarkt komt maar niet van de grond, innovaties te gelde maken lukt onvoldoende, geïntegreerd EU-industriebeleid ontbreekt en buiten waait een steeds guurdere geopolitieke wind. Zonder een zeer fundamentele koerswijziging lopen onze welvaart, het milieu en zelfs onze vrijheid gevaar, stelt Draghi onomwonden.
Met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen waren juist die veiligheid en welvaart de belangrijkste doelen van de grondleggers van de EU. Maar na de Val van de Muur dacht Europa dat de strijd wel gestreden was. Uiteindelijk zou de hele wereld onze liberale waarden en normen overnemen, was het idee. Handel, onder meer met China en Rusland, was daarvoor essentieel. En zo werd Europa kampioen uitbesteden. Voortaan zouden de Verenigde Staten voor onze veiligheid zorgen, Rusland voor onze energie en China voor het veelal vieze productiewerk.
“Europa kan het verschil niet maken, daarvoor is ons aandeel in de wereldwijde uitstoot, op dit moment zo’n 6%, te klein”
En op nóg een terrein werd de EU kampioen: klimaat. Onze doelen gingen steeds verder omhoog en de weg ernaartoe werd geplaveid met een stortvloed aan regels en omvangrijke wetspakketten. Met nu (2023) zo’n 34% mínder broeikasgasuitstoot, vergeleken met 1990, loopt de EU inderdaad voorop in een wereld die als geheel 62% méér uitstoot. Toch is het effect ervan beperkt. Al in 2019 stelde Fatih Birol, executive director van het International Energy Agency, tijdens een bijeenkomst in Den Haag, dat Europa het verschil niet kan maken. Daarvoor is ons aandeel in de wereldwijde uitstoot, op dit moment zo’n 6%, te klein.
Of de temperatuurstijging tot 2 graden beperkt blijft, wordt bepaald door opkomende landen, zoals China en India. Dat benadrukte Spencer Dale, chief economist van BP, twee weken geleden nog tijdens de presentatie van de BP Energy Outlook 2024 in Brussel. Waar fossiele energie in de EU al jaren wordt verdrongen door fossielvrije, is daarvan in opkomende landen geen sprake. Hoewel ook China en India vól inzetten op fossielvrije energie, kan die de stijgende energievraag simpelweg niet bijbenen. Vandaar dat de uitstoot daar nog altijd stijgt.
“De overgang naar fossielvrije, zoveel mogelijk in de EU opgewekte, energie is essentieel onderdeel van een welvarende, veilige Europese Unie”
Toch betekent dit alles niet dat de EU dan maar de boel de boel moet laten. Sterker nog, de overgang naar fossielvrije, zoveel mogelijk in de EU opgewekte, energie is een essentieel onderdeel van een welvarende, veilige Europese Unie. Maar die overgang moet dan wel in evenwicht zijn met andere, minstens zo essentiële onderdelen van de economie. Tot nu toe is dat niet gelukt. Zo is van de strategie, begin deze eeuw al verwoord in de Lisbon Strategy, om van de EU de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld te maken, weinig tot niets terechtgekomen.
Huidige
wet- en regelgeving maken dat de EU z’n uitstootdoelen zeer waarschijnlijk wel
gaat halen. De vraag is vooral hoe het continent ervoor staat als het zover is.
Is er dan minder uitstoot omdat industriële productie is vergroend of omdat er
minder productie is? Onlangs nog liet de Nederlandse Emissieautoriteit zien dat
in de periode 2021-2023 bij de grote uitstoters in ons land vooral van dat
laatste sprake was. Belangrijke drivers achter Europese de-industrialisatie
zijn hogere energie- en CO2-kosten en onvoldoende praktische
mogelijkheden om te decarboniseren. En vlak ook bureaucratie niet uit.
“Blindstaren op een paar procent meer of minder uitstoot in de EU gaat de wereld niet vooruit helpen”
Hoewel de ernst van de situatie inmiddels in Brussel wordt onderkend, zijn de klimaatdoelen nog altijd heilig. Zelfs BusinessEurope, belangenbehartiger van ook de industrie, wil er niet aan tornen. Dat bleek twee weken geleden nog tijdens de bijeenkomst ‘How to strengthen the EU’s competitiveness’. De sector is bang om opnieuw in het tegenstribbelkamp terecht te komen. Maar wie Draghi goed leest, en naar Birol heeft geluisterd, zou moeten concluderen dat er op z’n minst over de klimaatdoelen gespróken zou moeten kunnen worden.
Blindstaren op een paar procent meer of minder uitstoot in de EU gaat de wereld niet vooruit helpen. Wat dat wél doet, is een sterke, welvarende EU. Alleen die zal in staat zijn om de rest van de wereld mee te nemen op een ambitieus decarbonisatiepad. Een EU die de financiële middelen heeft om de enorme investeringen in de transitie – die nog altijd nodig zijn – te doen en te blijven doen. Een EU met een wereldwijd concurrerende industrie en met burgers die vertrouwen hebben in degelijke politieke partijen die het midden weten te houden tussen wat moet en wat kan.
Als
er iets is wat we moeten voorkomen, dan is het dat de operatie ‘klimaatdoelen
halen’ straks is geslaagd, maar de patiënt EU is overleden.