Bert Tieben: in een wereld met een ambitieuze klimaatagenda is duurzame energie het goede product en fossiele energie het slechte
Ook duurzame energie gehoorzaamt aan de wetten van de markt. Maar dan moeten die wetten wel juist worden toegepast. Een beschouwing over hoe tegenstanders van de energietransitie het debat manipuleren met het verkeerd gebruik van de economische wetenschap.
Een van de oudste wetten uit de economie is de wet van Gresham, beter bekend via de sleutelzin ‘slecht geld verdrijft goed geld'. Deze wet stamt uit de vijftiende eeuw toen muntgeld van zilver of goud nog de standaard was en het ‘knippen' van munten een populair en winstgevend tijdverdrijf. Geknipte munten wegen minder dan de stempelwaarde, maar kunnen in het economisch verkeer nog wel geruild worden tegen de stempelwaarde. De wet van Gresham leert dat deze slechte munten de niet geknipte ‘goede' munten uit de circulatie verdrijven doordat mensen ze oppotten. Je zult op de markt maar een slechte munt retour krijgen voor jouw puntgave zilveren daalder.
Sinds de jaren zeventig weten we dat de kern van dit fenomeen informatie-ongelijkheid is. De wet van Gresham geldt voor alle goederen waarvan consumenten de kwaliteit niet goed kunnen beoordelen, maar waarvoor wel dezelfde marktprijs geldt. Tweedehandsauto's zijn een klassiek voorbeeld. Weet u of die prachtige BMW echt 10 jaar schadevrij heeft gereden? Nee natuurlijk. Dat weet alleen de verkoper. Slecht aanbod verdrijft daardoor de echt goede auto's van de tweedehandsmarkt, de markt voor ‘lemons' zoals Amerikanen dat noemen. Econoom George Akerlof kreeg de Nobelprijs voor dit inzicht.
“Duurzame energie is duidelijk geen ‘lemon’ en dat is maar goed ook”
Werkt dit mechanisme ook in de energiemarkt? Klimaatsceptici, vooral van Amerikaanse origine, beweren dat de wet van Gresham opgaat voor duurzame energie. Het idee is simpel. Subsidies maken duurzame energie goedkoper dan fossiele energie. Dat is een gewenst effect. Maar maatschappelijk gezien kan de omslag van fossiel naar duurzaam een slechte zaak zijn, als de kosten hoger dan de baten zijn. En een weg terug is er niet. Als de kolencentrales eenmaal dicht zijn, komen ze niet meer terug en zit de energiemarkt voor jaren vast aan de subsidiekraan. Zo verdrijft ‘slechte' energie ‘goede' energie.
Klopt dit argument? Er zijn twee redenen waarom duurzame energie geen ‘lemon' is. In de eerste plaats gaat de vergelijking met de wet van Gresham mank, omdat energie een homogeen product is. Een kWh stroom is een kWh stroom, waar je de stekker ook in het stopcontact steekt. Geen verborgen verbreken onder de motorkap, als we de kans op stroomstoringen een moment terzijde leggen.
Maar wacht even! Het emissieloos produceren van energie is toch ook een kwaliteitsaspect? Dat is waar, maar de reden waarom duurzaam fossiel verdringt is niet een verborgen kwaliteitsverschil, maar een zuiver prijseffect: subsidies duwen de kostprijs van duurzaam net onder het niveau van fossiel. Dat maakt het voor producenten aantrekkelijk om over te stappen naar de duurzame tak. Dit selectiemechanisme is heel anders dan de ‘lemons' van Gresham en Akerlof.
Het tweede kritiekpunt betreft de interpretatie van goed en slecht. Deze interpretatie volgt uit het saldo van de maatschappelijke kosten en baten. De klimaatsceptici veronderstellen dat de kosten van duurzame energie te laag worden ingeschat: men kijkt alleen naar het effect op de broeikasgasemissies. Maar maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA) van specifieke maatregelen voor verduurzaming van de energiehuishouding zijn zeker niet in alle gevallen negatief. Sterker: bij waardering van de vermeden broeikasgasemissies tegen de waardes die gelden in een tweegradenscenario zijn vrijwel alle MKBA's van duurzame energie positief met inbegrip van alle kosten. Deze studies leren ons dat duurzame energie positief bijdraagt aan de welvaart in een wereld waarin een krachtige internationale coalitie een ambitieuze klimaatagenda nastreeft. In deze wereld is duurzame energie het goede product en fossiele energie het slechte product.
Was het maar waar dat duurzame energie fossiel van de markt verdrijft. Dat zou het duurzame beleid veel hoofdbrekens schelen. Duurzame energie is duidelijk geen ‘lemon' en dat is maar goed ook.
Bert Tieben
is methodoloog en expert energie & duurzaamheid bij SEO Economisch
Onderzoek