Rob de Wijk over dat ‘Brussel' weinig meer opheeft met het Nord Stream 2-project omdat met die pijpleiding de EU nog afhankelijker wordt van Russisch gas
Hoe staat het toch met Nord Stream 2, die nieuwe pijpleiding die Russisch gas door de Oostzee naar Duitsland moet transporteren? Dat er veel op het spel staat is duidelijk. Het Duitse Uniper en Wintershall, Shell, het Oostenrijkse OMV en het Franse Engie vormen het consortium dat het miljarden kostende project met instemming van de Duitse en Russische regeringen uitvoert. Duitsland wordt gesteund door Frankrijk, Oostenrijk en Nederland, maar de Europese Commissie heeft grote twijfels.
Bij het project botsen geopolitiek en commercie. De feitelijke aanleiding van deze botsing zijn conflicten tussen Rusland en Oekraïne over transit fees, gasprijzen en onbetaalde gasrekeningen. Hierdoor werd tussen 2006 en 2009 de doorvoer van gas naar sommige Oost-Europese EU-lidstaten gestaakt. Daarna volgde in 2014 de annexatie van de Krim waardoor de relatie tussen EU-lidstaten en Rusland verder vertroebelde. Datzelfde jaar nog kwam de Europese Commissie (EC) met een Energiestrategie, met onder meer een voorstel tot wijziging van een verordening uit 2010 voor voorzieningszekerheid van gas. Ook werden er stresstests uitgevoerd om de gevolgen te onderzoeken van een nieuwe leveringsblokkade van Russisch gas.. Conclusie: een langdurige verstoring van gasaanvoer zou vooral grote gevolgen voor de Oost-Europese lidstaten hebben.
Uit de testen bleek dat de Europese lidstaten daarop geen goed antwoord hadden. Maar dat antwoord wordt steeds belangrijker omdat de verhoudingen de afgelopen jaren als gevolg van onbesuisde retoriek over kernwapens en de steeds omvangrijker wordende militaire oefeningen verder zijn verzuurd. Dit versterkte de overige conclusies van de stresstesten: diversificatie door het uitbreiden van het aantal leveranciers, vergroten van de LNG-import en massief inzetten op energie-efficiëntie en verduurzaming.
“De grote vraag is wat Trump gaat doen”
Ook was er de aanbeveling om met één Europese stem te spreken. In verband met dat laatste stelde de Europese Commissie in 2017 voor om de gasrichtlijn uit 2009 te amenderen. Er zou in toekomst alleen door Brussel direct met externe leveranciers als Rusland moeten worden onderhandeld. Pijpleidingen uit het buitenland zouden verder aan beginselen van de interne energiemarkt moeten voldoen dat het bezit en gebruik ervan gescheiden moeten zijn. Daardoor kan Rusland krachtiger onder druk worden gezet. Het is overigens de vraag of dit ook kan gelden voor pijpleidingen die door Exclusieve Economische Zones lopen, zoals Nord Stream 2.
In ieder geval moet de EC weinig van die pijpleiding hebben omdat daarmee de afhankelijkheid van Russisch gas nog groter wordt en de beginselen van de Energie-unie ondermijnt. Hierbij moet de EU minder afhankelijk worden van een handjevol energieleveranciers. Opmerkelijk is dat de EC een medestander heeft aan president Trump. Tijdens de NAVO-top in Brussel van afgelopen juli gooide hij Bondskanselier Merkel voor de voeten dat het treurig is dat Duitsland grote olie- en gasdeals met Rusland sluit, terwijl de VS Duitsland tegen Rusland moet beschermen. Hij legde bovendien een directe koppeling tussen de Amerikaanse bereidheid om Duitsland te beschermen en de Duitse onwil om de afgesproken twee procent van het BBP aan defensie te besteden. Trump heeft hier een punt. Trump zou Duitsland bovendien graag LNG leveren. De toezegging dat Europa meer LNG zou afnemen was overigens een van de resultaten van een deal tussen Commissievoorzitter Juncker en Trump om een dreigende handelsoorlog af te wenden. Probleempje: Juncker kan de lidstaten daartoe niet dwingen. Die bepalen hun eigen energiemix en leveranciers.
Merkel ziet het totaal anders. Ook zij heeft een punt. Zij wijst erop dat tijdens de donkerste dagen van de Koude Oorlog, Rusland een betrouwbare energieleverancier was en dat er weinig reden tot klagen over Gazprom is. Bovendien is LNG duurder.
Hoe dan ook, Nordstream 2 gaat er hoogstwaarschijnlijk komen. Het probleem van Denemarken dat een deel van de leiding door zijn territoriale wateren zou moeten laten lopen, wordt niet opgelost. De druk van Trump op dat land is daarvoor te groot, Denemarken zelf, wil geen besluit nemen, dus wordt er een alternatief traject aangelegd. Probleem opgelost.
Of niet? De grote vraag is immers wat Trump gaat doen. Ik vermoed dat het gezien zijn goede persoonlijke relatie met de Russische president Poetin en zijn slechte relatie met Merkel het voor hem belangrijker is om de bondskanselier te schaden dan Nord Stream 2 te blokkeren. Door de Russische leveranties te koppelen aan de Duitse defensie-uitgaven zou hij er in het meest zwarte scenario voor kunnen kiezen om Duitsland in geval van Russische agressie niet langer militair te steunen. Daarmee blaast hij de NAVO op. Dat hij nooit warme gevoelens voor deze organisatie heeft gekoesterd maakt dit scenario alleen maar waarschijnlijker.
Rob de Wijk is directeur van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) en professor Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Leiden. In zijn column gaat hij in op de energievoorziening in het licht van de internationale verhoudingen.