Eerder dit jaar verscheen het boek ‘Het Landschap de Mensen’ van Auke van der Woud. Het heeft als ondertitel ‘Nederland 1850-1940’. Dit boek is Nederland. In enkele tientallen hoofdstukken loopt de auteur door ons land en beschrijft hoe wij deze delta aan de Noordzee bewerkt hebben en geschikt voor wonen, (ver)bouwen en leven; gered van de zee en de rivier. Het boek gaat over wilde natuur en nuttig maken, over ontwortelen en ontwateren, over intensiveren en iedere meter benutten. Het gaat over ruimte en mensen.
Jarenlang zijn we opgevoed met de bijna heilige driehoek van de energiewereld: ‘Duurzaamheid-Betaalbaarheid-Leveringszekerheid’. Nu blijkt de driehoek meer een pentagoon, een vijfhoek, te zijn. Naast genoemde drie aspecten spelen ook nog ‘Ruimte’ en ‘Draagvlak’ een relevante rol. Dit is weer anders dan technologie en economie die in de driehoek nodig waren. Nu zijn planologie en sociologie gewenst. Niet onbelangrijk in een land waar de vierkante meters schaarser en de tenen langer worden. Waar gemeenteraadsverkiezingen aanstaande zijn. En gasprijzen stijgen.
“Het ‘haalbaar en betaalbaar’ blijkt toch meer dan een politieke slogan”
In de afgelopen jaren kwam het tijdens iedere energiediscussie terug en bij ieder energiecongres werd de driehoek getekend. We moeten de komende decennia een balans zoeken en vinden tussen geld, verduurzaming en de zekerheid dat er energie en stroom zijn. Het gaat om de energiemix, die deze drie elementen in zich heeft. Waar de politiek sterk wisselt in voorkeur voor elektriciteitsopwek-varianten (gas, kolen, wind, zon, biomassa, nucleair) gaat het daarnaast ook nog over netwerken en of we het allemaal kunnen financieren. In de afgelopen jaren gingen Energie- en Klimaatakkoord over verduurzaming. Sterker, betaalbaarheid en leveringszekerheid kwamen amper nog aan de orde. Toch werd gewaarschuwd dat ‘die andere twee hoeken’ van de driehoek belangrijk waren en zijn. TNO kwam vijf jaar geleden met een studie over de gassector in Nederland. Auteur René Peters van TNO schreef dat als we Groningen gaan afbouwen “er in 2022 misschien wel een tekort aan gas zou kunnen zijn.“ Peters van TNO werd uitgelachen en de rest is geschiedenis. De netbeheerders houden het tempo van elektrificatie niet meer bij. Leveringszekerheid staat onder druk en ons beleid om ‘gasrotonde van Europa te zijn’ ligt ver achter ons. De tweede hoek blijkt ook van belang. Enkele jaren geleden kwam, wederom, TNO, met een rapport over ‘energie-armoede’. Bij stijgende prijzen, maar ook bij vergaande snelle verduurzaming komen veel huishoudens in de problemen en kunnen hun verduurzaming en/ of energierekening niet meer betalen. Het ‘haalbaar en betaalbaar’ blijkt toch meer dan een politieke slogan. Onlangs kwam TNO met een update van het ‘armoede-rapport’. Twee weken later explodeert de gasrekening. Overigens een wake-up call voor een eventuele rentestijging, die ook veel huishoudens, en bedrijven, in problemen kan brengen. Betaalbaarheid! De derde hoek.
“Hoe scherp de strijd gevoerd wordt, blijkt uit het feit dat de groene Amsterdammers de windmolens in Flevoland willen hebben”
En dan nu twee nieuwe hoeken. Eén van de grote vraagstukken in Nederland de komende decennia is hoe we met onze grond, onze ruimte omgaan. Het is een strijd tussen natuur, landbouw, wonen, infrastructuur en nog enkele belangen. Op zee gaat het tussen natuur, windparken, visserij en scheepvaart. Nu is twee derde van de grond landbouwgrond, waarvan weer 50% weiland. Is dat veel? Weinig? Ligt er aan. Kan dat anders? In ieder geval zullen we de komende jaren de vierkante meters opnieuw moeten tekenen, en bestemmen. En dat is ingewikkelder dan zeggen dat “we gewoon 1% van de landbouwgrond bestemmen voor nieuwe woningen.” Zelden ligt landbouwgrond op plekken waar mensen willen wonen. In de regionale energiestrategieën komt dit dilemma, hoe om te gaan met ruimte en draagvlak, volledig terug. Met het probleem dat het hier in zekere zin om fictieve regio’s gaat, die langs gemeenten, provincies en waterschappen moeten voor geld, mensen en doorzettingsmacht. Hoe scherp de strijd gevoerd wordt, blijkt al uit het feit dat de groene Amsterdammers de windmolens in Flevoland willen hebben en dat de Raad van State overuren maakt over rechtszaken en bestemmingsplannen voor windparken waar dan ook in Nederland. Scheepvaart en vissers doen hetzelfde op zee. De vijfde hoek van de pentagoon, draagvlak, hangt samen met alle andere vier, maar met name met betaalbaarheid en ruimte.
“Controle over mensen, we noemen dat draagvlak, is lastiger”
Over vijf maanden zijn de gemeenteraadsverkiezingen en er worden al nieuwe partijen opgericht die alles willen behalve windturbines in hun gemeente. Zittende wethouders en raadsleden worden al bang. Duurzaamheid verschuift naar de achtergrond en leveringszekerheid, betaalbaarheid en ruimtebeslag ondermijnen de belangrijkste electorale prooi: draagvlak. De stem van de kiezer.
En eveneens de komende jaren zullen de politiek, maar zeker ook de mensen zich naast de bekende drie punten van de, inmiddels omgedoopte, vijfhoek, ook moeten richten op die twee andere hoeken: ruimte en draagvlak. Of, om het in de woorden van Van der Woud te zeggen: ‘landschap en mensen’. Twee zaken die misschien nog wel lastiger zijn dan duurzaamheid, betaalbaarheid en leveringszekerheid. In genoemd boek willen de mensen controle krijgen over de ruimte in ons land. Dat lijkt te lukken, maar controle over mensen, we noemen dat draagvlak, is lastiger.