In het Klimaatakkoord is een grote rol van biomassacentrales bedacht om de CO2-uitstoot omlaag te brengen. Het rapport van het PBL liet met het joint factfindingproces al zien hoe complex de discussie over biomassa is, met voorzichtige aanbevelingen hoe verder te gaan. Maar het politieke en maatschappelijke debat is gekanteld, uit vrees voor het opstoken van bossen, de luchtvervuiling en de grote CO2-uitstoot die op korte termijn niet opgenomen kan worden in nieuw bos. Vattenfall zet de ontwikkeling van de biomassacentrale in Diemen dan ook stop.
Energieprofessionals zijn wanhopig: welke oplossingen mogen dan wel? Jan Paul van Soest geeft bijvoorbeeld dit overzicht van wat er allemaal niet kan als oplossing: Biomassa, CO2-afvang en -opslag (CCS), biomassa met CCS, kernenergie, gas uit eigen land in plaats van importgas met een hoge voetafdruk, wind op land. https://www.energiepodium.nl/a...
Het signaal is helder en herkenbaar. Maar hoe dan wel? Martin Visser roept dan ook op tot een time-out voor de ontwikkeling en uitbreiding van warmtenetten met aardgas en biomassa. https://www.energiepodium.nl/a...
“Wat als we loslaten om vanuit grootschalige technische oplossingen te denken?”
Deze wending in de discussie gaf mij de vraag: wat als de halt op biomassa een zegen voor de warmtetransitie is? Overheden zijn al tientallen jaren bezig om het klimaatprobleem op te lossen zonder daarbij onze manier van denken, economie of levensstijl te hoeven veranderen. Het is een zoektocht naar technische oplossingen die fossiel kunnen vervangen, terwijl de economie blijft groeien. Biomassa past in dit plaatje: met de warmte uit biomassa kun je grootschalige warmtenetten met hoge temperatuur voeden als vervanging van de gasketel. Bewoners hoeven dan weinig te veranderen aan hun huis. En als het warmtenet er ligt, kan een geothermiebron het overnemen. De concept-warmtewet 2.0 biedt de kaders om deze ontwikkelingen mogelijk te maken.
De belofte is dat er een overzichtelijke technische verandering is: er komt geen gas maar warm water je huis in. Inductieplaat erbij en klaar. Trouwens, ook waterstof heeft deze belofte in zich: gasketel er uit, waterstofketel er in. Het zijn oplossingen waar schaalvergroting en innovaties voor prijsvoordelen moeten zorgen. De grote energiebedrijven, van Vattenfall tot Shell, zijn dan ook volop bezig met dit soort grootschalige alternatieven in de warmtetransitie.
Maar wat als mensen niet zozeer nee zeggen tegen biomassa, kernenergie en CSS maar nee zeggen tegen het vastlopende systeem? Wat als we loslaten om vanuit grootschalige technische oplossingen te denken? Wat als we nadenken over systeemveranderingen met andere manieren van denken, andere economieën en andere levensstijlen?
“De warmtecoalitie roept op om de concept-warmtewet aan te passen”
Internationaal en ook in Nederland vinden er talloze innovaties plaats met kleinschalige 4de en 5de generatie warmtenetten. Deze kunnen ook koelen, klein beginnen, modulair uitbreiden en gekoppeld worden. Vaak gebruiken ze meerdere bronnen, zoals aquathermie, restwarmte en kleinschalige biomassa. Mijnwater, Nevision en Alliander hebben dit soort concepten al in de praktijk gebracht of zijn begonnen met testen. https://www.alliander.com/nl/n...
In Haarlem wil het bewonerscollectief Ramplaan de wijk gaan verwarmen met zonnewarmte. Met 10m2 PVT kan een huis van 100m2 verwarmd worden. Waterbuffers zorgen voor seizoensopslag. Bij doorrekening van de scenario’s door de TU Delft was dit de allergoedkoopste oplossing, zelfs inclusief de isolatiekosten om huizen naar label C te brengen. https://www.deramplaan.nl/spaa...
Innovaties zijn hierin nog volop gaande. Er is in Nederland een warmtecoalitie ontstaan van zo’n 40 partijen, waaronder Energie Samen, Mijnwater en netbeheerders. De warmtecoalitie roept op om de concept-warmtewet aan te passen om deze ontwikkelingen mogelijk te maken. https://buurtwarmte.energiesam...
De kleinschalige warmtenetten maken gebruik van een koppeling van energiesystemen: opwek, opslag, warmte, koelte, elektra, smartgrid, mobiliteit en gedragsverandering. De economie verandert mee naar een lokale economie met lokale werkgelegenheid en zonder extractie. De governance van de energiesystemen verandert. Opeens wordt duidelijk dat de grootschalige oplossingen in het samenspel van overheid en markt plaatsvinden, waarbij bewoners afnemers of consument zijn. Bij de kleinschalige, gebiedsgerichte systemen zijn bewoners ook producten van energie en (mede-)eigenaar van het warmtesysteem. Gedragsverandering is dan geen individuele opgave, maar hoort er automatisch bij. Als bewoners zelf hun warmtesysteem kunnen vormgeven, dan weten ze ook wat de voordelen zijn van lage temperatuur verwarming, deuren dicht houden en beperken van de piekvraag. Energie Samen roept dan ook op om van deze georganiseerde gebruikers een nieuwe entiteit te maken die gebiedsgericht en democratisch werkt: een Warmteschap. https://buurtwarmte.energiesam...
“Niet los maar integraal over warmte nadenken, inclusief gedragsverandering”
Zolang het uitgangspunt blijft dat grootschalige warmtenetten centraal staan in de warmtetransitie, zal dit institutioneel mogelijk gemaakt worden, bijvoorbeeld via de concept-warmtewet 2.0. De ondersteuning voor grootschalige oplossingen is vaak een belemmering voor de kleinschalige oplossingen, zoals het verbod op het koppelen van kavels uit de concept warmtewet. Er kan geen systeemverandering plaatsvinden zolang het idee blijft bestaan dat we in de energietransitie enkel fossiele brandstoffen voor hernieuwbare vervangen.
Dus wat als we de halt in de ontwikkeling van biomassacentrales nu als een zegen beschouwen? Laten we dan de systeemverandering die nodig is vormgeven. Het gaat om een andere manier van denken. Scaling én spreading. Niet los maar integraal over warmte nadenken, inclusief gedragsverandering. Een andere governance en samenspel, met bewonerscollectieven en Warmteschappen, mogelijk maken. Een lokale en circulaire economie ondersteunen.
Dit vraagt aanpassingen van de warmtewet 2.0, met o.a. ruimte voor Warmteschappen, gekoppelde integrale systemen en het waarderen van CO2-besparing. Het vraagt financiering voor de ondersteuning van het kleinschalige en snel verspreiden. Het vraagt het vervangen van het BNP naar een maatstaf gebaseerd op balans en een goed leven. https://goodlife.leeds.ac.uk/
Het vraagt een groen en circulair herstelplan voor de economie in plaats van de huidige systemen overeind te houden. https://www.nature.com/article... en https://www.project-syndicate.org/onpoint/new-fiscal-constitution-job-guarantee-by-mariana-mazzucato-and-robert-skidelsky-2020-07?barrier=accesspaylog.
Laat deze halt in de ontwikkeling van biomassa een zegen zijn. Laten we de systeemverandering vorm geven.