Bert Tieben over dat een verbod op cv-ketels het broze draagvlak voor de energietransitie onder druk zet
Het kan
niemand ontgaan zijn: de cv-ketel moet het huis uit. Omdat we solidair zijn met
de Groningers, maar vooral omdat het huishouden thuis ook moet bijdragen aan de
oplossing van het klimaatvraagstuk.
Vrijwel alle landelijke kranten namen hun lezers bij de hand. Wat te doen als we de traditionele ketel vaarwel zeggen? De kosten zijn niet mals. Isolatie, warmtepomp, inductieplaat, zonnepanelen, nieuwe radiotoren of infraroodpanelen, de investering gaat snel richting dertigduizend euro voor een standaard jarenzeventigwoning. Zit je in een nieuwe woning en kun je gebruik maken van subsidies, dan zou een derde van dat bedrag volstaan. Informatiepunt Milieu Centraal adverteert met een handig stappenplan voor iedereen die vast aan de slag wil. Overstappen op stadsverwarming mag natuurlijk ook, maar dat kent weer zijn eigen problemen.
Een
gelegenheidscoalitie van installatiebranche en milieubeweging wil vaart maken.
Verbieden is de beste optie. In 2021 moet de HR-ketel van de markt verdwijnen. "Een
installateur die dan nog een cv-ketel plaatst, is in overtreding", aldus voorzitter
Doekle Terpstra van installateursorganisatie Uneto-VNI. De branche volgt
hiermee dezelfde strategie als voor de VR-ketel (Verbeterd Rendement) die al in
2014 in de ban werd gedaan.
Een verbod is een extreem middel en zelden effectief. Harddrugs zoals cocaïne zijn sinds jaar en dag verboden. Toch snuiven de hoofdstadbewoners er per dag zo'n 4 kilogram coke doorheen, blijkt uit analyse van het rioolwater. In de markteconomie is de consument verslaafd geraakt aan keuzevrijheid. Iedere inperking van dit zelfbeschikkingsrecht krijgt te maken met weerstand. Niet meer roken in cafés? We paffen vrolijk door. Verplicht met je kind naar School X om de leerlingenpopulatie fatsoenlijk te mengen? Kansloos. Niet harder dan 100 km/h op snelwegen? No way. Het draagvlak voor collectieve dwang brokkelt in rap tempo af.
“Wat hier gebeurt is niets minder dan ‘nudging’: het subtiel beïnvloeden van de psyche van de mens”
Waarom
kiest de klimaatcoalitie voor de weg van de meeste weerstand? Een belangrijke reden
is dat alternatieven bijna niet voorhanden zijn. Gemeenten bieden subsidie, in
Amsterdam tot wel 8000 euro als de woning volledig energieneutraal wordt. Maar
dat dekt maar een deel van de kosten. Bovendien zijn subsidies onbetaalbaar als
alle woningen in Nederland van het gas af moeten. Er zijn circa zes miljoen
woningen met een cv-ketel. Als die woningbezitters allemaal subsidie aanvragen,
kost dat gemeenten samen een kleine vijftig miljard euro. Dat geld hebben
gemeenten niet en de rijksoverheid stopt de subsidies vooralsnog liever in de
grootschalige uitrol van duurzame energieproductie en afvang en opslag van CO2
(CCS), als we het regeerakkoord mogen geloven. Een verbod op cv-ketels lijkt
dan het enige instrument om zes miljoen huishoudens in beweging te krijgen.
Maar er
gloort hoop. De hoofdstad biedt niet alleen subsidie, de burger wordt ook op
een slimme manier rijp gemaakt voor aardgasvrij wonen. Fietsend door de stad
kwam ik de volgende slogan tegen: "Als je om je kind geeft, doe je aardgas de
deur uit". In beeld: een vader met baby op de arm. Wat hier gebeurt is niets
minder dan ‘nudging': het subtiel beïnvloeden van de psyche van de mens.
Psychologisch onderzoek laat zien dat mensen te sturen zijn door subtiele
prikkels. Wanbetalers betalen aantoonbaar sneller als ze persoonlijk worden
geadresseerd. De oproep "Betaal vandaag!" op de envelop of een foto van het
object dat op rekening is gekocht, helpen ook. U betaalt sneller uw belastingen
als de blauwe brief niet alleen een rekening bevat maar ook de uitleg dat de
overheid met uw geld scholen betaalt. Dit klinkt allemaal simpel, maar
onderzoek heeft aangetoond dat deze psychologische hints werken. De econoom
Richard Thaler kreeg er in 2017 een Nobelprijs voor. ‘Nudges' vormen voor de
overheid een nieuw instrument, waar commerciële bedrijven overigens al jaren
gebruik van maken.
Een verbod op cv-ketels heeft als voordeel dat het concreet is. Maar zonder duidelijk en betaalbaar alternatief, kan de maatregel rekenen op flinke oppositie. Het zet bovendien het broze draagvlak voor de energietransitie onder druk. Nu al zijn er kritische geluiden te horen over de stijging van de energierekening ter financiering van de omslag naar schone energie. Beter is om ons de komende jaren eerst op een slimme manier met zachte hand richting een aardgasloos bestaan te duwen.
Bert Tieben is hoofd van het cluster Marktwerking en Duurzaamheid van SEO Economisch Onderzoek