Een tijdje geleden verklaarde een parlementariër gaarne een toeslag op vliegtickets te willen betalen. Die uitspraak bleef geruime tijd bij mij hangen. Onbedoeld werd een ernstige problematiek aangestipt. Doel van de toeslag op vliegtickets is dat we minder gaan vliegen. Als die politicus met plezier zijn toeslag betaalt, wie gaat dan minder vliegen?
Energie is een primaire levensbehoefte. Betaalbare (schone) energie is een van de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Nederland scoort op die doelstelling slecht in vergelijking met andere EU-landen. Niet alleen is er weinig duurzame energie, ook behoren de Nederlandse energieprijzen tot de hoogste van Europa. Trouwens, vanwege de hoge CO2-heffing zijn in Nederland nieuwe auto’s relatief kostbaar en dus ook tweedehands wagens. Nederlanders rijden daardoor met een relatief oud en weinig duurzaam wagenpark.
Belasting moet nu eenmaal betaald worden en het lijkt logisch energie te belasten. Dat doen we met sigaretten ook. De belasting op andere zaken kan dan lager zijn. Vanuit de fiscaliteit bezien leveren energiebelastingen een mooie voorspelbare inkomstenbron op, want ons energiegebruik is weinig flexibel. Energiebelastingen zijn echter geen schoolvoorbeeld van het principe van de ‘sterkste schouders’. Bovendien is energie een eerste levensbehoefte.
“Meneer X gaat volgend jaar op vakantie naar Zuid-Amerika en skiën in de USA”
Meneer X woont met zijn gezin in een nieuwe villa. Op zijn ruime dak prijken 36 panelen. Op de fraaie oprit staan twee glanzende elektrische bolides. Het huis is piekfijn geïsoleerd. Een paar straten verder woont mevrouw Y met haar gezin. Bij gebrek aan sociale woning is ze aangewezen op een huis in de vrije sector. Slecht geïsoleerd en een verhuurder die niet meewerkt aan de plaatsing van zonnepanelen; op het kleine dak is ook nauwelijks ruimte. Een eindje verderop staat haar oude diesel geparkeerd. Meneer X betaalt geen energiebelastingen. Binnenkort schaft hij met subsidie een batterijsysteem aan en dankzij de laadpaal op zijn oprit kan hij slim laden. Voor mevrouw Y vormen de energiebelastingen een rib uit haar lijf. Meneer X gaat volgend jaar op vakantie naar Zuid-Amerika en skiën in de USA. Mevrouw Y spaart voor een weekje Veluwe. Eerlijk?
De ongelijkheid is zelfs groter. Want meneer X legt met zijn zonnepanelen, warmtepomp en dubbele Tesla een 6 keer groter beslag op de schaarse netcapaciteit dan mevrouw Y. Dat verschil wordt echter gesocialiseerd. Dus mevrouw Y betaalt voor haar elektriciteitsaansluiting net zoveel als meneer X. Ondertussen kan haar slecht geïsoleerde woning niet zonder gas. Mevrouw Y betaalt dus ook nog voor het gasnet. Dat zijn dubbele netlasten, terwijl zij minder netkosten veroorzaakt dan meneer X. Fair?
“De laatste jaren zijn de accijnzen en energiebelastingen in sneltreinvaart verhoogd”
Nu zie ik u denken: ieder huishouden krijgt toch een vast bedrag aan belastingen terug? Dat klopt. Die korting is echter onafhankelijk van inkomen, gezinssamenstelling en type woning. Meneer X krijgt dit bedrag, terwijl hij helemaal geen energiebelasting betaalt, net zo goed als mevrouw Y, die zich blauw betaalt. Cadeautje van de fiscus. Maar dan niet via het belastingformulier, maar via de energierekening. De ongelijkheid blijft.
De laatste jaren zijn de accijnzen en energiebelastingen in sneltreinvaart verhoogd. Daar is de Opslag Duurzame Energie (ODE) nog bijgekomen. Ook auto’s zijn veel duurder geworden. Evenals het openbaar vervoer overigens. In de Haagse werkelijkheid van rekenmodellen werkt dat prima: Dankzij de daarin aangenomen prijselasticiteit daalt bij toename van de energiebelastingen het Nederlandse energieverbruik en daarmee de vaderlandse CO2-emissie. In de praktijk bestaat die prijselasticiteit niet of nauwelijks en dat geldt zeker voor mevrouw Y en vele anderen, die heel andere zorgen aan haar hoofd heeft en geen kant op kan. Natuurlijk wil zij met haar gezin ook graag in een energiezuinig huis wonen met een flink dakoppervlak, een elektrische auto en privé-laadpaal voor de deur. Maar die huizen zijn er niet en elektrische auto’s zijn voorlopig onbetaalbaar. Ze is al lang blij dat ze überhaupt een huis heeft.
De tekst loopt hieronder door.
De politiek wil dat niet snappen. Zie ook het voorbeeld in de inleiding. De Nederlandse politiek wil juist accijnzen en energiebelastingen nog verder verhogen. Juist ook voor aardgas, terwijl juist dat verbruik voor nauwelijks te beïnvloeden is, want afhankelijk van het type (huur)woning. Ondertussen worden oude dieseltjes geweerd uit de binnensteden, terwijl dure elektrische wagens in de watten worden gelegd. Frustrerend.
“Hoog tijd dat het nieuwe kabinet het stelsel van energiebelastingen op de schop neemt”
Natuurlijk, het voorbeeld van meneer X en mevrouw Y is gechargeerd. Er zijn rijken die bewust in een slecht geïsoleerde koopwoning wonen en een SUV voor de deur hebben. Evenzo zijn er mensen die het minder breed hebben, maar wel een energiezuinige woning toegewezen hebben gekregen. Kwestie van geluk hebben. Met rechtvaardigheid heeft dat weinig te maken. Generiek betalen mensen met de minste mogelijkheden om hun energieverbruik te beïnvloeden, de hoogste energiebelastingen in relatie tot hun inkomen.
Het kan ook heel anders. Groot-Brittannië geldt als voorbeeld qua klimaataanpak. Het VK heft over aardgas voor woningverwarming geen energiebelastingen en energielevering aan huishoudens valt aldaar zelfs onder het lage BTW-tarief.
Hoog tijd dat het nieuwe kabinet het huidige stelsel van energiebelastingen op de schop neemt. Daarbij niet alleen redeneert vanuit een roze energiebril, maar juist ook vanuit inkomensproblematiek. Het is hard nodig. Zoals nu verspeelt Nederland bij grote groepen van de bevolking de steun voor de energietransitie. Mocht deze column daartoe onvoldoende zijn, dan vormen de voorstellen in FitFor55 wellicht reden dit voortvarend ter hand te nemen; en anders de sterk gestegen energieprijzen
“Stel per direct een vliegverbod in voor politici”
Alvast enige ideeën. (1) Verlaag de energiebelastingen en gebruik regelgeving, want dat werkt wel. De energieprestatienorm (EPN) en de Europese CO2-cap voor personenauto’s hebben veel meer effect op de CO2-reductie dan energiebelastingen en accijnzen. (2) Regel dat verhuurders, zeker ook in de vrije sector, een forse incentive krijgen mee te werken met de duurzaamheidswensen van hun huurders. (3) Stop per direct met de socialisatie van netkosten. Kijk hoe de Belgen het doen of voeg desnoods alle energievormen samen in een vast tarief. En (4) stel per direct een vliegverbod in voor politici die zeggen gaarne bereid te zijn de toeslag op hun vliegtickets te betalen