Met ‘het beroemdste meisje ter wereld’ van Johannes Vermeer als grootste topstuk en publiekstrekker, bestaat de collectie van het Mauritshuis in Den Haag uit ongeveer 850 objecten die worden tentoongesteld in twee monumentale gebouwen: het Mauritshuis dat tussen 1633 en 1644 werd gebouwd aan het Plein en Galerij Prins Willem V die in 1774 verrees aan het Buitenhof. Dat het museum sinds 2019 beschikt over het BREEAM-NL In-Use duurzaamheidscertificaat met een score van drie sterren (‘Very Good’) voor gebouw, beheer en gebruik, kan volgens hoofd facilitaire zaken Marty Plas niet los worden gezien van een enorme verbouwing die tussen 2012 en 2014 plaatsvond. “De uitbreiding van het Mauritshuis met het hoekpand Plein 26 van Sociëteit de Witte, werd in die periode aangegrepen voor een ingrijpende verbouwing én verduurzaming. Alle ramen werden voorzien van dubbel veiligheidsglas en op zolder kwam een nieuwe klimaatinstallatie. Mede daardoor kon het energieverbruik flink worden gereduceerd en durfden we het in 2017 aan om aan het BREEAM-certificeringstraject te beginnen.”
“Het mooie van BREEAM is dat je nooit klaar bent, je moet er continu aan blijven werken”
In zijn kamer op de bovenste verdieping van het Mauritshuis voegt zakelijk directeur Arnoud van Dommele er meteen aan toe dat duurzaamheid wat hem betreft veel meer behelst dan alleen energiezuinigheid. “Aspecten als circulariteit, zuinig omgaan met water, het gescheiden inzamelen van afval en gezonde en tevreden medewerkers en bezoekers zijn ook belangrijk. Daarom is destijds ook voor BREEAM gekozen: verdeeld over de categorieën ‘gebouw’, ‘beheer’ en ‘gebruik’ komen dergelijke duurzaamheidsaspecten allemaal aan bod.”
-Ik ben allang blij dat jullie willen meewerken aan dit artikel. Bij het Rijksmuseum, dat de ambitie heeft om zich te ontwikkelen tot ‘een van de meest duurzame musea ter wereld’, ving ik bot…
Van Dommele: “Eerlijk gezegd hebben wij ook wel even getwijfeld, omdat we ons in eerste instantie afvroegen of we genoeg te vertellen hadden over dit onderwerp. Maar toen we alles eens op een rijtje zetten, kwamen we toch tot de conclusie dat er met de BREEAM-certificering voorop de afgelopen jaren grote stappen zijn gezet. En dat we veel meer doen dan we onszelf eigenlijk realiseerden, wat niet wegneemt dat we altijd proberen het nóg beter te doen. Het mooie van BREEAM is dat je nooit klaar bent, je moet er continu aan blijven werken, achteroverleunen is er niet bij. Dat de certificering vorig jaar voor een periode van drie jaar is verlengd, betekent dat we ten opzichte van 2019 weer stappen vooruit hebben gezet.”
Plas: “We zijn bijvoorbeeld overgestapt op recyclebare bekertjes. En als je een printopdracht geeft begint de printer niet automatisch te printen, maar krijg je eerst nog de vraag of het echt niet digitaal kan. En na een tijdelijke tentoonstelling wordt gekeken of en waar de gebruikte materialen kunnen worden hergebruikt. Weggooien is echt de allerlaatste optie. Dat geldt voor alle medewerkers, dat weet ik zeker. Binnen de organisatie is inmiddels sprake van een intrinsieke motivatie om alles zo duurzaam en circulair mogelijk te doen.”
“Het meerjaren onderhoudsplan voorziet in een geleidelijke overgang naar 100% LED-verlichting”
-BREEAM Excellent-certificering is binnen handbereik?
Plas: “Voor de categorie ‘beheer’ hebben we dat predicaat al gehaald, voor de categorieën ‘gebouw’ en ‘gebruik’ ga je het nooit halen met een monumentaal pand als het Mauritshuis.”
Van Dommele: “Dankzij die verbouwing in 2012-2014 beschikt het gebouw wel over Energielabel A. Op het gebied van energiebesparing zijn we sindsdien vooral aan het finetunen. Met duurzaamheid als belangrijke component, voorziet het meerjaren onderhoudsplan bijvoorbeeld in een geleidelijke overgang naar 100% LED-verlichting. Alle tl-balken in één keer vervangen is onmogelijk, zo groot is onze financiële armslag niet. En dat zou ook niet duurzaam zijn.”
Plas: “Als iets het einde van zijn levensduur heeft bereikt, wordt gekeken hoe het zo duurzaam én circulair mogelijk kan worden vervangen.”
-Is het Mauritshuis al van het gas af?
Plas: “Al jaren. Toen ik hier negen jaar geleden kwam werken, was het gebouw al aangesloten op een warmtenet. Stadsverwarming is voor musea een veilige keuze, omdat de brandrisico’s vergeleken met een gasgestookte installatie veel kleiner zijn, maar we hebben geen invloed op de manier waarop het water wordt verwarmd door de warmtenetbeheerder.”
“In de ruimten waar de schilderijen hangen, moet de temperatuur dag en nacht circa 20 ˚ C en de luchtvochtigheid circa 50% zijn”
-Dus het water kan op temperatuur zijn gebracht door, ik noem maar wat, huisafval te verbranden?
Van Dommele: “Dat we op energiegebied nooit BREEAM Excellent zullen halen, komt ook omdat we gebonden zijn aan de internationale normen op het gebied van collectiebeheer. In de ruimten waar de schilderijen hangen, moet de temperatuur dag en nacht circa 20 ˚ C en de luchtvochtigheid circa 50% zijn.”
Plas: “Door de bezoekers die steeds in- en uit lopen en warmte en vocht met zich meebrengen, zijn we voortdurend bezig om het binnenklimaat te monitoren en bij te sturen. Dat krijgen we steeds beter onder de knie, ook op regenachtige dagen waarop er via natte jassen en paraplu’s in korte tijd heel veel extra vocht naar binnen kan komen. Op één van de twee verdiepingen van het Mauritshuis hebben we vorig jaar geëxperimenteerd met het finetunen van de klimaatinstallaties. Dat leverde een energiebesparing op van ongeveer 40%, dus dat gaan we ook op de andere verdieping implementeren.”
Van Dommele: “Dat we nooit BREEAM Excellent zullen halen, komt ook door andere factoren dan energie. Met het oog op de klimaatadaptatie zouden we bijvoorbeeld bomen of ander groen moeten planten rond het Mauritshuis maar op deze locatie, aan het Plein en vlak bij het Binnenhof, is dat onmogelijk.”
“Dat het niet mee zal vallen om die CO2-footprint verder te verlagen, komt ook omdat we een kunstmuseum zijn”
-Hoe zit het met de CO2-footprint van het Mauritshuis?
Van Dommele: “Inherent aan ons verduurzamingsbeleid voor de organisatie, zijn we er de afgelopen jaren in geslaagd om die fors te verminderen. Alle medewerker komen op de fiets of met het OV naar het Mauritshuis.”
Plas: “Dat het niet mee zal vallen om die CO2-footprint verder te verlagen, komt ook omdat we een kunstmuseum zijn. Voor tijdelijke exposities, zoals momenteel ‘Roelant Savery’s Wonderlijke Wereld’, moeten schilderijen vanuit de hele wereld worden ingevlogen. Het transport vindt plaats met het vliegtuig en vanaf de luchthaven met vrachtwagens. Ik weet zeker dat het veel efficiënter en duurzamer zou kunnen, als we niet gebonden waren aan de internationale veiligheidseisen waar het transport van kunst aan moet voldoen. Nee, ik ga daar verder niets over zeggen, maar voor een museum als het Mauritshuis gaat de veiligheid van de eigen collectie en van geleende stukken boven alles. En inderdaad: dat schuurt soms met duurzaamheid.”
Van Dommele: “Zolang de klimaateisen en de internationale transportregels waar wij ons als museum aan moeten houden niet veranderen, is een CO2-neutraal Mauritshuis een utopie.”
Plas: “Vlak de nationale regelgeving daarbij ook niet uit. Volkomen terecht gelden voor een prachtig monumentaal gebouw als het Mauritshuis strenge eisen. We zouden het energieverbruik verder kunnen reduceren met nieuwe klimaatinstallaties op het dak, maar die zijn zo groot dat je ze vanaf de straat kunt zien. Dat is niet toegestaan en dat snap ik ook wel.”